Giáo dục đâu có ý nghĩa là chỉ biết tiêu cực trừ tật xấu. Đến lúc nghe bạn trai ăn to nói lớn thì đổi ý và chịu thua bạn trai. Nhưng 13, 14 tuổi trở đi, họ có lương tâm tế nhị.
Trong những tổ chức thanh niên, khi gọi nam thanh lại để truyền lệnh, cho khẩu hiệu, người ta thấy trên gương mặt đa số sự sẵn sàng: dấu hiệu của lòng tốt vàng ngọc. Bạn gái hay nhờ những lời rầy, mắng của người lớn để buồn sầu lâu, chớ bạn trai, nhất là còn thiếu nhi dễtính lắm. Mà trong cuộc xã giao họ có nhiều cái kỳ dị không chịu được.
Có một nguy bệnh của thời đại ta là sự phá hoại lương tâm hay làm sai lệch lương tâm của nhiều bạn trai. Nhưng để được sáng tỏ hơn về nội tâm của bạn trai và để các nhận xét tâm lý trong các phần trước được có giá trị giáo dục, tôi viết thêm chương sau. Lý tưởng của bạn trai là lúc phải đ ào luyện thân thể cường tráng, rèn đúc ý chí gang thép.
Họ sống thuần túy trong tương lai và bằng tưởng tượng. Rất có thể họ là những người đã từng bán rẽ trái tim, ba chìm bảy nổi trong biển ái, sau cùng những thất bại chua cay do non dại khiến họ tin tưởng sự khôn ngoan của người lớn. Họ không còn muốn làm gì cả.
Họ thâm độc khi oán thù. Chúng cháu cũng thấy cái bậy chớ đều thủng thỉnh chờ sự giải quyết của cấp trên. Xin nhớ lại những nguyên tắc tâm lý tôi bàn trong chương: đời sống tình cảm của bạn trai.
Lần nọ tôi đến thăm, ông gặp tôi bắt tay rồi vào nhà trong báo với bà ra tiếp khách. Họ phê bình nhan sắc bạn gái. Nếu được khuyến khích, họ có thể bước tới thành công nhờ nỗ lực.
Đó là tôi chưa nói họ có thể trả đũa bạn bằng những phương thế có tính chất võ lực. Rồi gió đó con hay những chân của ong bướm làm cho phấn ở bông đực dính vào nhụy bông cái. Đang bây giờ đây cũng có hằng trăm nghìn đầu óc sâu sắc quán cổ, thông kim có sẵn trong tay tiền bạc, địa vị và thiện chí mà phải co tay với chương trình cải tổ toàn diện, cấp tốc.
Còn mấy anh đi đâu về ngồi ở trần hút thuốc, hơ lạnh và đợi cơm bữa. Nói đến đời sống tinh thần bạn trai mà không bàn hai thứ đầu óc nầy của họ thì bỏ một lỗ trống to. Trong gia đình ta thấy bạn trai ít kiếm chuyện gây lộn.
Kỳ thực là thứ triết lý nhân sinh của bạn trai, hoặc bộc lộ, hoặc ngấm ngầm. Không biết họ có nghĩ như Stendhal không? Nhưng hình như họ không muốn ai phá rối vẻ tịch mạc của tâm hồn họ. Họ bắt đầu phán đoán, trí tuệ họ soi cho họ thấy một hai góc cạnh chân lý, họ đặt nghi vấn, họ bắt bẻ, họ lý luận, đúng hơn là lý sự.
Phải nói tự nhiên họ thích chuyện tình vậy thôi. Bạn trai lối 12, 13 tuổi có sự sinh hoạt trí tuệ kỳ lạ. Nói vậy không có ý bảo bạn trai lúc yêu không biết tỏ ra âu yếm.